Gıda atıklarımızı kompostlaştırmak atıksız yaşamın en önemli adımlarından biri. Kompost ne demek? Kompost atık dediğimiz organik maddelerin mikroorganizmalar tarafından daha basit bileşenlere ayrıştırılması işlemidir. Bu basit bileşenler toprağımızı besleyen yapı taşlarıdır. Doğadaki tüm döngülerde bir yaşayan organizma doğar, büyür, ölür ve çürür.İşte kompost bu organik atıklarımızın bu son evreyi tamamlaması için yapmamız gereken hizmettir. Toprağa verilen hediyedir. Bokaşi de kompost aşamalarından biridir.
Birçok farklı kompostlaştırma yöntemi vardır. Belli ısı, nem, oksijen ihtiyacı ve bakım koşullarına göre değerlendirip seçim yapmak mümkündür. Burada size bokaşi ön kompost sisteminden bahsedeceğim. Bana göre şehirde küçük bile olsa apartman dairesinde kolayca yapılabilen bir seçenek.
Bokaşi Japonya’ya özgü bir organik atık fermantasyon yöntemi. EM (etken mikroorganizma) dediğimiz ve çoğunluğu havasız ortam yaşayanı olan farklı türde mikroorganizma topluluğu çalışarak dönüşümü gerçekleştirir.
Bu ön kompostu uygulayabilmek için neye ihtiyacımız var?
- 2 adet bokaşi kovası. Bir kova tamamen dolduktan sonra 15 gün kapalı şekilde fermantasyonun tamamlanması bekleniyor. Bu sırada ikinci kovayı doldurmaya başlıyoruz. Bu nedenle iki kova gerekiyor. (Bu kovaları satın alabileceğiniz gibi kendiniz de hazırlayabilirsiniz. Hazırlanması için internette videolara göz atabilirsiniz. Önemli özelliği alt kısımda suyunun süzülüp ayrılması için bir bölüm olması ve buradan su çıkışı için musluğa sahip olmasıdır. Bir de üstten hava almayacak şekilde kapaklı olması gerekir.)
- https://www.facebook.com/media/set/?vanity=arkabahcepermakultur&set=a.274247389631873 Volkan Dündar hocanın bokaşi ile ilgili görsellerine ve daha çok detaya sayfasından da bakabilirsiniz.
- EM (Etken Mikroorganizma) eklemek şarttır. Bunlar olmadan dönüşme işlemi gerçekleşmez. Yine satın alabileceğiniz gibi kendiniz de hazırlayabilirsiniz. Yukarıda verdiğim linkteki sayfaların devamından ulaşılabilir. EM kepeğe emdirilmiş şekilde veya sıvı halde olabiliyor. Ben şahsen kepeği hazır alarak kullanıyorum. Her 2 litrelik atık için 2 çorba kaşığı kadar serpmek yeterli oluyor. Satın almak için internette ‘Bokaşi kompost başlatıcı’ olarak arayabilirsiniz.
Bütün gün biriken mutfak atıklarını akşam olunca bokaşi kovasına atıp iyice sıkıştırıp üzerine EM ekleyip kapağını kapatmalısınız. İlerleyen günlerde fermantasyon başlayınca (her gün veya) en fazla iki günde bir altından suyunun alınması gerekiyor. Bu suyun içinde yararlı mikroorganizma oranı çok yüksektir. Aldığınız sıvıyı 1’e 100 oranında sulandırarak bitkilere verebilirsiniz. Ayrıca kötü koku yapan giderlere döküp borulardaki zararlı bakterilerin bu faydalı olanlar tarafından etkisiz hale getirilmesini sağlayabilirsiniz. Bu suyu saklamayın, hemen kullanılmalı. Benim henüz bahçem olmadığı için su bitkilerime fazla geliyor ve kalanını tüm giderlere paylaştırıyorum.
Kova tamamen dolduğunda fermantasyonun tamamlanması için 15 gün bekletilmesi gerekiyor. Bu süre boyunca altından su almaya devam etmelisiniz. Sıcaklık şartının yine 21-35 C derece içinde bulunması gerekir. Direk güneş altında veya soğukta dış mekanda bulundurulmamalıdır. EM canlı organizmalar olduğu için bu sıcaklık aralığı yaşam koşullarından biridir. On beş günün sonunda kapağı açtığınızda atıkların üzerinde beyaz bir tabakanın oluşmuş olduğunu görebilirsiniz. Bu sürecin doğru işlediğini gösterir.
Bokaşi’ye neler atılabilir?
Tüm gıda atıkları, meyve (tüm meyveler: limon, portakal, greyfurt dahil), sebze kabuk ve çekirdekleri, çay ve kahve posası, pişirilmiş yemek artığı, kuruyemiş kabuğu, süt ürünleri atığı, kemik, et, balık, hayvansal gıda. Atıkları küçültülmüş parçalar halinde atmak sistemin işleyişini kolaylaştıracaktır.
Bokaşi bir fermantasyon sistemi olduğu için işleyebileceği atıklarda kısıtlama yok. Tek dikkat etmeniz gereken küflü, çürük ve bozulmuş gıdaları eklememek olabilir. Bir de tek tip atıkla doldurmamalısınız. Ben paketli gıda atıkları ve işlenmiş gıdayı da koymaktan yana değilim. Bu sonunda toprağımıza gübre olacaksa içinde sentetik maddeler olmamalı. (Bu tür gıdaları tüketmek zaten sağılığımıza faydalı değil.)
Peki ya 15 günün sonunda ne yapacağız?
Kovanız doldu, 15 gün boyunca suyunu alttan alarak beklettiniz, artık toprağa kavuşma zamanı geldi. Kovayı açtığınızda atıkların üzerinde beyaz bir tabaka görmelisiniz. Tabakanın ne kadar kalın veya şişkin olduğu çok önemli değil. Önemli olan yeşil küf görmemek. Bu bir şeylerin yanlış gittiğini haber veren bir işaret olur. Durum buysa çukura değil çöpe atmanız önerilir.
Ön kompostu sağlıklı bir şekilde elde ettiyseniz bahçede sığ bir çukur açıp kovanın içeriğini oraya yayın ve üzerini tekrar toprakla kapatın. Bahçeye ulaşmanız mümkün değilse büyük bir saksıya bir miktar toprak koyup üzerine döküp tekrar toprakla örtebilirsiniz. Üstünü de su almaması için kapatmalısınız. Yere gömülen 2-3 haftada, saksıda bulunan ise 4-5 hafta içinde gübreleşir.
Boşalan kovanızı sabunlu suyla yıkayıp temizlik sirkesi >> Ev Temizliğinde Elma Sirkesi – Dezenfektan ve suyla biraz bekleterek temizleyebilirsiniz.
Süre sonunda oluşan gübreyi o alandan kürekle alıp dilediğiniz yerde kullanabilirsiniz. Bahçede tam o kısma dikim yapabilirsiniz. Ya da öylece bırakabilirsiniz.
Ben kendi balkonumda yaptığım deneyi göstermek isterim. Bir saksıda standart toprak, diğerinde bokaşi gübreli toprak var. Her ikisine de aynı zamanda aynı tohumları ektim. Gelişimleri oldukça farklı oldu.
Gıda atıklarımızı değerlendirmek atık azaltabilmenin en değerli yollarının başı. Herkes evde bokaşi yapabilir. Uğraşıp kovayı ve EM’yi kendiniz hazırlayamıyorsanız ilk başta bir kısım para harcamak gerekecektir. Ben aldığım bokaşi kovalarını 3 yıldır kullanıyorum ve maliyeti bu 3 yıla böldüğümde bile çok az miktarda bedele denk geliyor. Daha uzun yıllar kullanırım gibi görünüyor. Atıksız yaşam sayesinde tasarruf ettiğimiz paraları başta bu yatırımlara aktarabiliriz. Gezegene faydamız olsun. Gelecek nesillere fazla göremeyiz bunu.